Η Φωτεινή Ζαφειροπούλου με τη βαφτισιμιά της, Αλεξάνδρα Αγγελετάκη.

Οι ανασκαφές του O. Rubensohn στις αρχές του 20ου αιώνα. Στο βάθος η Εκατονταπυλιανή και το Κτίριο της Εταιρείας Μαρμάρου.

Όψη του Αρχαίου Νεκροταφείου στη σημερινή του κατάσταση.

Γεωμετρικοί αμφορείς με σκηνές μάχης από το πολυάνδριον, 8ος αι. π.Χ.

Φωτεινή Ζαφειροπούλου

Κείμενο: Γεωργία Παπαδοπούλου

Διακοπές με μια αρχαιολόγο


Καλοκαίρι του 2020. Πρωτόγνωρες συνθήκες για ένα κυκλαδίτικο καλοκαίρι. Η πανδημία, οι ελάχιστοι επισκέπτες στο νησί, οι εκδρομές και οι ξεναγήσεις που δεν έγιναν, άλλαξαν τη συνηθισμένη καλοκαιρινή όψη του νησιού. Βρέθηκα, λοιπόν, κι εγώ να κάνω διακοπές αντί να τρέχω στα μουσεία, τους αρχαιολογικούς χώρους και τους ιστορικούς οικισμούς με ομάδες τουριστών, που τόσο χαίρονται αυτές τις επισκέψεις. Αιγαιοπελαγίτικες διακοπές λοιπόν, για πρώτη φορά τόσης μεγάλης διάρκειας, γεμάτες ηλιόλουστες παραλίες και γαλάζια θάλασσα.

Αυτές οι διακοπές, αν και αθέλητες και αναγκαστικές, μου επιφύλασσαν και μια ευχάριστη έκπληξη. Τη γνωριμία με μια σπουδαία κυρία της κυκλαδίτικης Αρχαιολογίας, τη Φωτεινή Ζαφειροπούλου, λαμπρό όνομα στην Ιστορία της ελληνικής Αρχαιολογίας, σε όλους τους τομείς της, από την ανασκαφή στην τεκμηρίωση και από τη μουσειακή έκθεση των ευρημάτων στη διάσωσή τους και τη διάδοση της γνώσης γύρω από αυτά. Από την πρώτη στιγμή είχα μια αίσθηση μοναδικής οικειότητας, την προκαλεί η ίδια άλλωστε, και ένιωσα ότι κάτι με δένει μαζί της, πέρα από το ενδιαφέρον για την Αρχαιολογία. Ώσπου έμαθα ότι στην αρχή της καριέρας της εργάστηκε ως ξεναγός, είχε μάλιστα την άδεια ξεναγού του EOT με αριθμό 5!

Περάσαμε μαζί τέσσερις σχεδόν αξέχαστους μήνες, με την ακάματη και διαρκή εργασία της στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Παροικιάς και μετά καθημερινό μπάνιο στη θάλασσα. Το βραδάκι, η απόλαυση συμπληρωνόταν τέλεια με τα απαράμιλλα ηλιοβασιλέματα συνοδευόμενα από παριανούς μεζέδες, σούμα και κρασάκι. Η μεγαλύτερη απόλαυση, όμως, υπήρξε ο ποταμός από αφηγήσεις, ιστορίες, ανέκδοτα, ευχάριστες και δυσάρεστες στιγμές από τη μακρά και συναρπαστική πορεία της Φωτεινής Ζαφειροπούλου στο δύσβατο αλλά τόσο πλούσιο αρχαιολογικό τοπίο των Κυκλάδων για μισό αιώνα.

Μια μέρα πήρα το θάρρος να της ζητήσω μια «συναδελφική» χάρη. Ως ξεναγός, ήθελα να με ξεναγήσει στο ονομαστό, αν και όχι προσεγμένο από τις τοπικές αρχές, αρχαϊκό νεκροταφείο, το οποίο κυρίως ή ίδια ανέσκαψε, μελέτησε και ανέδειξε. Σημαντικός χώρος, όχι μόνο για την Πάρο, αλλά και την Ελλάδα ολόκληρη, το αρχαϊκό νεκροταφείο απέναντι από την τοποθεσία Βίντζι της Παροικιάς, περιμένει ακόμη την κατάλληλη αξιοποίησή του για να γίνει εύκολα προσβάσιμο και να μας δώσει έναν χώρο όπου θα μπορούμε να μιλήσουμε στους επισκέπτες μας για την σπουδαία αρχαϊκή εποχή του νησιού.

Στην αξέχαστη αυτή ξενάγηση, και παρά την εικόνα εγκατάλειψης του χώρου, είχα την ευκαιρία να αντιληφθώ πόσο σημαντικός είναι αυτός ο χώρος και πόσο δίκιο έχει η κυρία Ζαφειροπούλου, που επιμένει ότι πρέπει να αναδειχτεί όπως του ταιριάζει. Το κυριότερο εύρημα είναι δυο ομαδικές ταφές του 8ου αιώνα, τα λεγόμενα πολυάνδρια, όπου φαίνεται πως είχαν ταφεί περί τους 140 νεκρούς άνδρες ηλικίας 16 έως 31 ετών, κατά πάσα πιθανότητα θύματα κάποιας πολεμικής συμπλοκής.

Μέσα στα πολυάνδρια βρέθηκαν αμφορείς που περιείχαν τα καμένα οστά των νεκρών, έθιμο που περιγράφεται στα ομηρικά έπη. Είναι όμως απορίας άξιο πώς η ταφή δεν περιείχε τον μεγάλο αριθμό κτερισμάτων που συνήθως ανευρίσκονται σε τέτοιου τύπου τάφους της αρχαϊκής εποχής. Πλέον σημαντικά ευρήματα θεωρούνται δυο τεφροδόχα αγγεία διακοσμημένα με υψηλής ποιότητας ζωγραφικές παραστάσεις, απόδειξη για ύπαρξη κεραμικών εργαστηρίων ανάλογης υψηλής ποιότητας. Τα θέματα των παραστάσεων επίσης είναι άξια θαυμασμού, στο ένα σκηνές από τα ομηρικά έπη και στο άλλο σκηνές μάχης με οργανωμένο στρατό, όπου περιλαμβάνονται και σφενδονιστές στην πρώτη τους απεικόνιση που έχει ανευρεθεί.

Τέτοιου τύπου ζωγραφική και αγγειογραφία αποτελεί σοβαρή ένδειξη για την ύπαρξη μιας πολύ ισχυρής και οργανωμένης πόλης-κράτους στην Πάρο, ήδη από τον 8ο αιώνα. Στα κλασικά και τα ρωμαϊκά χρόνια, το νεκροταφείο επεκτάθηκε και μας έχει δώσει πολλά άλλα ταφικά ευρήματα, όπως επιτύμβιες στήλες, σαρκοφάγους, βάθρα και μαρμάρινες οστεοδόχους, τα οποία χρονολογούνται και μέχρι τον 2ο αιώνα μ. Χ.
Η Φωτεινή Ζαφειροπούλου, δικαιολογημένα, θεωρεί το αρχαϊκό νεκροταφείο παιδί της και εύχεται να το δει αξιοποιημένο όπως του αξίζει. Σε μένα δεν μένει παρά να ευχηθώ το ίδιο και ελπίζω ότι σύντομα θα μπορέσω να ξεναγήσω εκεί τους πρώτους επισκέπτες.


H Γεωργία Παπαδοπούλου (MEd) είναι Διπλωματούχος Ξεναγός (Αγγλικά, Τουρκικά), Μουσειοπαιδαγωγός και Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων.
Διδάσκει αγγλικά, τουρκικά και ελληνικά ως ξένη γλώσσα.
www.facebook.com/touristguidegeorgia