Le Superbe – Grav. Jean-Jacques Outhwaite d’après A. Morel-Fatio 1859.

Το μνημείο
Το «La Meuse» έχει αναχωρήσει προ πολλού με τα κανόνια του «Le Superbe». Παραμένει μόνο το μικρό αυτοσχέδιο κοιμητήριο για τα εννέα θύματα. Καταπονημένο από τον χρόνο, παρουσιάζει μία θλιβερή όψη μετά από 70 χρόνια.
Τότε ο πρόξενος της Γαλλίας στην Πάρο αποφασίζει να ασχοληθεί με το ζήτημα: «Δεν μπορούμε να αφήσουμε να ρημάξει αυτός ο τόπος μετά από όλα όσα έχει κάνει η Γαλλία για την ανεξαρτησία μας».
Πείθει τον Δήμο να ανασκευάσει το κοιμητήριο και να ανεγείρει ένα μνημείο. Το μνημείο σε σχήμα πυραμίδας εγκαινιάζεται το 1904 από τον τότε δήμαρχο Πέτρο Μπάο.
Σήμερα το μνημείο, που κόντευε να εξαφανιστεί από τη διάβρωση, ξαναβρήκε τη δόξα του. Θυμηθήκαμε έγκαιρα ότι οι γάλλοι ναυτικοί στήριξαν την ελληνική ανεξαρτησία…

Ο κυβερνήτης του «Superbe» d’Oysonville.

Τα θύματα
Marius-Louis Castellan (δίοπος πυροβολητής), Nicolas Chalamet (ναύτης δευτέρας τάξεως), Gabriel Dodu (ναύτης δευτέρας τάξεως), Jean Fritz (ναύτης τρίτης τάξεως), Joseph Gentil (ναυτόπαις), Jean Gras (δίοπος πυροβολητής), Jean Jouglas (κελευστής), Jean-Toussaint Leost (ναύτης τρίτης τάξεως) και Jean Nicolaï (ναύτης τρίτης τάξεως).

Το ναυάγιο του «Superbe»

Κείμενο: Alain Desauvage

Το μνημείο των Γάλλων ναυτικών

Τελευταία μεγάλη μάχη του ναυτικού με ξύλινα ιστιοφόρα, η ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827) ανοίγει τον δρόμο για την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Οι σύμμαχοι, Άγγλοι Γάλλοι και Ρώσοι κατανικούν τον στόλο του Οθωμανού σουλτάνου Μαχμούτ Β’ ενισχυμένο από τον στόλο του Αιγύπτιου πασά Μοχάμεντ Άλι.
Ο τελευταίος στρέφεται τότε κατά του σουλτάνου ο οποίος ζητάει τη βοήθεια του τσάρου Νικολάου Α΄.

Τον Μάρτιο 1833, μετά την κατάληψη του Ικονίου, οι Αιγύπτιοι απειλούν τη Σμύρνη. Ο ρώσικος στόλος στέλνεται για να προστατεύσει τον Βόσπορο. Η Γαλλία εκμεταλλεύεται την ευκαιρία για να παρατάξει τον Στόλο της Ανατολής στη Σμύρνη και στο Ναύπλιο, ώστε να παρέμβει μαζί με τους Άγγλους, αν οι Ρώσοι κατέβουν νοτιότερα από την Κωνσταντινούπολη. Αυτή είναι η αποστολή του «Superbe» το οποίο «καλείται να αναλάβει δυναμική δράση, αν το απαιτήσουν οι περιστάσεις». Αλλά η λογική θα επικρατήσει, τα όπλα θα σιγήσουν και ο κυβερνήτης d’Oysonville θα βρει τον χρόνο να συντάξει πάνω στο καράβι μία λεπτομερή έκθεση για τις «ενδεδειγμένες βελτιώσεις στον εξοπλισμό των κρατικών πλοίων». Ώσπου έρχεται ο χειμώνας…

Τι συνέβη εδώ το 1833;
Στις 4 Απριλίου του 1833, το «Le Superbe», με κυβερνήτη τον πλοίαρχο André-Charles Théodore Du Pont d’Aubevoye, κόμη d’Oysonville, αποπλέει από την Τουλώνη με προορισμό τη Σμύρνη για να ενωθεί με τον Στόλο της Ανατολής που παρατάσσεται για να επέμβει, αν χρειαστεί, σε ενδεχόμενη σύρραξη ανάμεσα στους Ρώσους, συμμάχους του Οθωμανού σουλτάνου, και τον Αιγύπτιο πασά στο πλαίσιο των γεγονότων που ακολούθησαν την ανεξαρτησία των Ελλήνων. Φτάνει στη Σμύρνη στις 23 Απριλίου. Ήταν ένα τρικάταρτο, «όμορφο και καλοτάξιδο», «το πιο ωραίο καράβι του γαλλικού στόλου», που είχε ναυπηγηθεί στην Αμβέρσα από το 1809 ως το 1814 σε σχέδια του ναυπηγού Jacques-Noël Sané. Με 56 μέτρα μήκος και 15 πλάτος, πλήρωμα 570 άνδρες -ναύτες και οπλίτες- έφερε 74 κανόνια. Σύμφωνα με τη συνήθεια της εποχής προβλεπόταν τα πολεμικά πλοία να διαχειμάζουν στον ναύσταθμό τους. Έτσι λοιπόν στις αρχές Δεκεμβρίου τα σκάφη «Le Superbe» και «La Galatée» λαμβάνουν διαταγή να κατευθυνθούν στο Ναύπλιο όπου συγκεντρωνόταν ο Στόλος για να επιστρέψει και να διαχειμάσει στην Τουλώνη. Τα δύο πλοία αποπλέουν από τη Σμύρνη το Σάββατο 14 Δεκεμβρίου 1833 και πολύ γρήγορα βρίσκονται αντιμέτωπα με έναν ισχυρό βόρειο-ανατολικό άνεμο που εξελίσσεται σε σφοδρή θαλασσοταραχή. Χωρίζονται αμέσως.

Τερατώδη κύματα
Ο άνεμος σπρώχνει το «Le Superbe» μεταξύ Τήνου και Μυκόνου, τα πανιά του σχίζονται. Το πλοίο χωρίς ξάρτια αντικρύζει την Πάρο αλλά δεν καταφέρνει να φτάσει στο οχυρωμένο λιμάνι της Νάουσας. Παρασύρεται στο λιμάνι της Παροικιάς, το οποίο είναι αχαρτογράφητο. Το πρωραίο κατάρτι σπάει σκοτώνοντας έναν ναύτη. Στη συνέχεια σπάει κι άλλο ένα κατάρτι.
Στις 15 Δεκεμβρίου γύρω στις 4μμ, το πλοίο, φουνταρισμένο με δύο άγκυρες από λάθος ενός ναυτικού που είχε ρίξει χωρίς σχετική διαταγή τη δεξιά άγκυρα και σπρωγμένο από τεράστια κύματα, βρίσκει σε ένα βράχο. Το σκάφος γέρνει αριστερά με σπασμένη την καρίνα και κινδυνεύει να κοπεί στα δύο.
Ο κυβερνήτης d’Oysonville επιδεικνύει μεγάλο θάρρος: απευθύνεται στους πανικοβλημένους άνδρες του, τους απαγορεύει να εγκαταλείψουν το σκάφος πριν βρεθεί ασφαλές μέσο διάσωσης και απειλεί να εκτελέσει όποιον δεν υπακούσει. Διατάζει να ριφθούν τέσσερις κανονιοβολισμοί για να ειδοποιήσει τους κατοίκους του χωριού. Μάρτυρας του δράματος ο βρετανός πρόξενος, Πέτρος Μαυρομάτης, κάνει λόγο για «τερατώδη κύματα». Ένας ναύκληρος, με το όνομα Guigouz, δέχεται παρόλη την κακοκαιρία να προσπαθήσει να κολυμπήσει ως την ακτή για να ζητήσει βοήθεια. Τα καταφέρνει, αλλά η θαλασσοταραχή είναι τόσο σφοδρή που τα καΐκια δεν μπορούν να ανοιχτούν στη θάλασσα. Ο κυβερνήτης διατάζει τότε να ρίξουν σκοινιά δεμένα σε άδεια βαρέλια με την ελπίδα ότι ο άνεμος θα τα σπρώξει στην ακτή ώστε να μπορέσουν να τραβήξουν το καράβι από τη στεριά. Η ιδέα αποτυγχάνει όπως κι η προσπάθεια του αξιωματικού Maisonneuve να ρίξει έναν κάβο με μια βάρκα. Τελικά, με τεράστια προσπάθεια ρίχνεται στη θάλασσα η μεγάλη σωστική λέμβος. Μεταφέρει περίπου 120 άνδρες αλλά με το που φθάνει στην ακτή σπάει. Κάποιες αυτοσχέδιες σχεδίες σώζουν καμιά εξηνταριά άνδρες η καθεμία ενώ ένας ηρωικός έλληνας ψαράς καταφέρνει να κάνει τέσσερις διαδρομές με το καΐκι του σώζοντας έτσι καμιά εκατοστή ακόμα ναύτες. Οι 150 περίπου τελευταίοι ναυτικοί χρωστούν τη σωτηρία τους σε μια ξαφνική βελτίωση του καιρού στις 17 Δεκεμβρίου. Ο πρόξενος Νικόλαος Κονδύλης συντονίζει αποτελεσματικά τη βοήθεια στους ναυαγούς και η Γαλλία θα του εκφράσει την ευγνωμοσύνη της διορίζοντάς τον ισόβιο πρόξενο. Εκτός από τον ναύτη που σκοτώθηκε από την πτώση του καταρτιού, θα υπάρξουν μόνο άλλα οκτώ θύματα, πού έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να γλυτώσουν με δικά τους μέσα. Οι σωροί τους είναι θαμμένες στο ακρωτήριο Δελφίνι, κοντά στην ακτή. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του ίδιου του d’Oysonville, η φιλοξενία των Παριανών είναι θερμή. Προσφέρουν ρούχα και ζεστασιά στους ναυαγούς και τους κοιμίζουν στα σπίτια τους για μια βδομάδα. Θα πρέπει να φανταστούμε τι σήμαινε αυτή η «εισβολή» εκατοντάδων ανδρών σε ένα χωριό του οποίου οι κάτοικοι δεν ήταν πολύ περισσότεροι. Στις 26 Δεκεμβρίου το πλήρωμα αναχωρεί με τυμπανοκρουσίες για τη Νάουσα όπου τους περιμένει από την προηγούμενη το «Ville-de-Marseille» που θα τους μεταφέρει στο Ναύπλιο.

Η αποκατάσταση του κυβερνήτη
Πίσω στην Πάρο παραμένει ένα απόσπασμα από τριάντα δύο γάλλους ναύτες υπό τις διαταγές του Jean de Burgare για τη φύλαξη του ναυαγίου μέχρι την άφιξη της ομάδας ανέλκυσης. Η τελευταία φθάνει στον τόπο του ναυαγίου το Πάσχα του 1834 με την κορβέτα «La Meuse» που θα ανασύρει τα κανόνια και τις άγκυρες. Εν τω μεταξύ ο Jean de Burgare έχει παντρευτεί μια νεαρή Παριανή. Ο γιος τους θα σταδιοδρομήσει στη γαλλική ατμοπλοΐα που έκανε τότε τα πρώτα της βήματα.
Το πολεμικό συμβούλιο που θα συγκληθεί, όπως γίνεται πάντα σε ανάλογες περιστάσεις, θα αθωώσει ομόφωνα τον d’Oysonville στην Τουλώνη στις 7 Μαρτίου 1834. Αργότερα θα του απονεμηθεί ο Ταξιάρχης της Λεγεώνας της Τιμής και θα πεθάνει το 1862 σε ηλικία 78 ετών. Ο τάφος του βρίσκεται στο κοιμητήριο Père-Lachaise στο Παρίσι.

Ο κ. Alain Desauvage είναι βέλγος δημοσιογράφος, πρώην πρόεδρος της Federation of European Internal Editors Associations. Εδώ και χρόνια ζει ανάμεσα στις Βρυξέλλες και την Πάρο.
Το ελληνικό κείμενο βασίστηκε στη μετάφραση του Ιωάννη Β.Γράβαρη που δημοσιεύτηκε στα «ΠΑΡΙΑΝΑ» τον Σεπτέμβριο του 2009.