Spolia: Οι πέτρες διηγούνται την ιστορία τους

Κείμενο: Αυγή Καλογιάννη | Φωτογραφίες: Νατάσα Μπιζά, Κωνσταντίνος Μαύρης

ΝΑΤΑΣΑ ΜΠΙΖΑ: CHANGING PLACES / A STONE STORY


Spolia (λατ.) ονομάζονται οι λίθοι, κυρίως μαρμάρινοι, που αφαιρούνται από ένα αρχαίο οικοδόμημα κι επαναχρησιμοποιούνται σε μια νέα κατασκευή σαν οικοδομικό ή διακοσμητικό υλικό.

Αν και όχι πολύ μεγάλη, η Παροικιά έχει ιστορία 5000 χρόνων και είναι χτισμένη πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης και εν πολλοίς με υλικό απ´ αυτά. Το κυριότερο και εμβληματικότερο μνημείο της το λεγόμενο Φράγκικο Κάστρο δεν είναι παρά ένας μεσαιωνικός πύργος που αποτελείται αποκλειστικά από spolia αρμονικά συνταιριασμένα.

H εικαστικός Νατάσα Μπιζά ξεκίνησε να τα φωτογραφίζει και να τα καταγράφει το 2017 ενώ το 2022 τα παρουσίασε στην έκθεση “Changing Places / A stone story” στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Πάρου. Σε μια πόλη σαν την Παροικιά γεμάτη spolia η καταγραφή αυτή παίρνει χρόνο και φαίνεται να είναι μια διαδικασία χωρίς τέλος.

Η ερευνητική διαδικασία αυτή λοιπόν είναι ένα σπουδαίο έργο με μεγάλη σημασία τόσο εικαστική όσο και επιστημονική που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. «Για μένα η πόλη αποτελεί ένα ζωντανό αρχείο, κρυμμένο σε κοινή θέα», μάς είπε η καλλιτέχνις στη συζήτηση που είχαμε.

«Ξεκίνησα από το 2017, πιο οργανωμένα το 2018 να καταγράφω τα spolia που βρίσκονται εντοιχισμένα μέσα στην πόλη. Όταν αυτά άρχισαν να γίνονται πολλά, ζήτησα την άδεια της ΕΦΑ Κυκλάδων και προσπάθησα να δημιουργήσω το αρχείο. Άρχισα να καταγράφω τα spolia που εντόπιζα με ένα δικό μου τρόπο. Μετά ήρθα σε επαφή με την αρχαιολόγο Ισμήνη Τριάντη που συμπλήρωσε τις καταγραφές που είχα ήδη κάνει.

Έτσι άρχισα να τα καταγράφω με τον τρόπο που χρησιμοποιούν οι αρχαιολόγοι: είδος, διαστάσεις, θέση, υλικό και κατάσταση διατήρησης. Συνέχισα για ένα χρόνο ακόμα με τη συνεργασία και την βοήθεια της αρχαιολόγου Μαρίας Γεωργιάδου από το Μουσείο της Πάρου. Στη φωτογράφιση συμμετείχε και ο Κωσταντίνος Μαύρης, πολλές φωτογραφίες του αρχείου είναι δικές του.

Αργότερα αποφάσισα να συμπεριλάβω και τα εκκλησάκια στην καταγραφή. Τα ιερά των εκκλησιών της Παροικιάς είναι σχεδόν όλα χτισμένα με αρχαία μάρμαρα. Μου άρεσε πολύ πώς χρησιμοποιούσαν ένα κιονόκρανο για να φτιάξουν την Αγία Τράπεζα ενώ πολλές φορές πρόσθεταν κι ένα ακόμα για να φτάσουν στο επιθυμητό ύψος.

Έβλεπα αυτό το κιονόκρανο ή ένα υπέρθυρο από αρχαίο ναό να γίνεται σκαλοπάτι στο μικρό εκκλησάκι. Αυτή η ευρηματικότητα των λύσεων που δίνεται καθώς αυτά τα αρχαία μέλη ενσωματώνονται στην καθημερινότητα φέρνει μια ανατροπή. Αυτές οι πράξεις αποκαθήλωσης και συνέχισης της ζωής ενός «ιερού» μαρμάρου συστήνουν τρόπους μιας ανθρωπομετρικής κατάκτησης του χρόνου. Κάτι ακόμα που με γοητεύει είναι η έννοια της δεύτερης ευκαιρίας ή κάποιες φορές τρίτης και τέταρτης. Μου αρέσει αυτή η σχέση των ανθρώπων με την αρχαία κληρονομιά που δεν είναι λατρευτική αλλά σχέση αγάπης.

Το συγκεκριμένο πρότζεκτ είναι μια δουλειά που δεν τελειώνει ποτέ, όλο και ανακαλύπτεις κάτι που δεν το είχες ξαναδεί. Εως τώρα έχω καταγράψει τον οικισμό και όλα τα εκκλησάκια. Στην έκθεση είχα γύρω στις 180 καταγραφές τώρα έχω προσθέσει άλλες 100. Μερικά spolia έχουν επιγραφές και είναι γνωστά, όπως το τελευταίο σκαλοπάτι στο κτίριο Δημητρακόπουλου που έχει δημοσιεύσει η αρχαιολόγος Ζώζη Παπαδοπούλου.

Στο μέλλον σκέφτομαι το έργο συμπληρωμένο ως μια ξενάγηση στον οικισμό ακολουθώντας τα μαρμάρινα μέλη να προσδιορίζουν τους ρόλους τους στα σπίτια, στις αυλές, στις εκκλησίες της Παροικίας και να θέτουν ερωτήματα σχετικά με την αξία του υλικού βιώματος της ιστορίας. Σαν τον περίπατο-performance που κάναμε με την ξεναγό Γεωργία Παπαδοπούλου στο πλαίσιο της έκθεσης το καλοκαίρι του 2022».