Το αρχοντικό Βαρούχα

Κείμενο: Αυγή Καλογιάννη | Φωτογραφίες: Δημήτρης Βρανάς (A.I.F.)

Στον δρόμο της Ελεούσας που ξεκινάει από τον Ταξιάρχη και καταλήγει στην Πάνω Πόρτα του Κάστρου, στη σημερινή οδό Αρχιλόχου στον αριθμό 11 βρίσκεται το αρχοντικό Βαρούχα. Οικογένεια με μεγάλη ιστορία που άφησε το αποτύπωμά της κυρίως στο πεδίο της αρχαιολογίας.

Γενάρχης της οικογένειας ήταν ο Ανδρέας Βαρούχας, από τη Φολέγανδρο που παντρεύτηκε στην Πάρο τη Μαρία Βενιέρη και έκτισε το ομώνυμο αρχοντικό που χαρακτηρίζεται ως ένα νεοκλασικό της απλοποιημένης εκείνης μορφής που συχνά συναντάμε στα νησιά.
Χαρακτηριστικό στοιχείο του σπιτιού είναι η εξωτερική μαρμάρινη σκάλα με το πλατύσκαλο να καλύπτει όλο το μήκος της πρόσοψης του σπιτιού. Στα πυκνά δομημένα τμήματα της πόλης και κυρίως μέσα στους αμυντικούς δακτυλίους, το ισόγειο και ο όροφος αποτελούν κατά κανόνα ξεχωριστές κατοικίες, έτσι η σκάλα που οδηγεί στον όροφο είναι αναγκαστικά εξωτερική. Εδώ το πλατύσκαλο στηρίζεται σε τοίχο παράλληλο προς την όψη και διαμορφώνει ένα δεύτερο επίπεδο όψης που απομονώνει τη σκάλα από τον δρόμο και μαζί με την εξώπορτα στη βάση της σκάλας δηλώνει πως τόσο ο πάνω όροφος όσο και το ισόγειο αποτελούν μία ενιαία κατοικία. Η διάταξη αυτή, που προϋποθέτει ένα σημαντικό μήκος πρόσοψης, συναντιέται στα σπίτια της μεσαίας τάξης και τα αρχοντικά και αποτελεί σύμβολο της κοινωνικής τους υπόστασης, είναι δε ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στα λαϊκά και τα νεοκλασικά σπίτια.

Στο εσωτερικό τώρα έχουμε το μεγαλύτερο δωμάτιο, τη σάλα, που αποτελεί τον πυρήνα του σπιτιού ενώ περιφερειακά διαμορφώνονται μικρότερα δωμάτια που χρησιμοποιούνται σαν κρεβατοκάμαρες, γραφείο και κουζίνα. Τα έπιπλα, φωτιστικά και άλλα αντικείμενα του σπιτιού αποπνέουν μια κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα και διηγούνται σιωπηλά την ιστορία της οικογένειας.

Σε χτήμα του του Ανδρέα Βαρούχα στην Παροικιά βρέθηκε το 1897 τμήμα  από το Πάριον Χρονικόν, το οποίο φυλάσσεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πάρου.
Στο σπίτι αυτό γεννήθηκε η Ειρήνη Βαρούχα, διακεκριμένη αρχαιολόγος που ταύτισε το όνομά της με την ίδρυση του Νομισματικού Μουσείου.
Η Ειρήνη Βαρούχα ήθελε να σπουδάσει ιατρική αλλά τελικά επέλεξε την αρχαιολογία με παρότρυνση του πατέρα της. Υπηρέτησε την αρχαιολογία τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής και μερίμνησε ώστε οι νομισματικές συλλογές να μεταφερθούν για ασφάλεια από το κτίριο της Ακαδημίας Αθηνών όπου στεγάζονταν ως το 1940, στην Τράπεζα της Ελλάδος.

Η Ειρήνη Βαρούχα έφυγε πολύ μικρή από την Πάρο, σε ηλικία 9 ετών, συνέχισε όμως να έρχεται και να παραθερίζει στο αρχοντικό της Παροικιάς ως τον θάνατό της το 1979. Στο σπίτι αυτό έζησε κυρίως η αδερφή της Έλλη που ανέπτυξε μάλιστα αντιστασιακή δράση κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Η Αυγή Προυκάκη, κόρη της Ειρήνης Βαρούχα, υπήρξε επίσης αρχαιολόγος. «Ήθελα να γίνω αρχιτέκτονας αλλά η αρχαιολογία ήταν μονόδρομος στην οικογένεια!», όπως λέει.
Το εξωτερικό του σπιτιού είναι αποτυπωμένο σε παλιές φωτογραφίες και πίνακες «μια που ήταν πολλοί εκείνοι που ζωγράφιζαν ή φωτογράφιζαν το στενό με το βόλτο και το ηλιοβασίλεμα», όπως θυμούνται ο Νίκος και Χρήστος Προυκάκης, γιοί της Αυγής.

Το αρχοντικό Βαρούχα ήταν ανοιχτό στο κοινό στις 12/13/14 Ιουλίου 2019 κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ Πάρου