Η Παναγία η Εκατονταπυλιανή
Η εικόνα του τέμπλου είναι έξοχο έργο του 17ου αι. ενώ η επαργύρωση έγινε με έξοδα του Νικόλαου Μαυρογένη στο Βουκουρέστι το 1788. Χρυσαφικά, ρολόγια και βέρες, γαλόνια, λουλούδια και φυτά, τάματα: ένα μωρό φασκιωμένο, μια καρδιά, δύο στέφανα γάμου μαρτυρούν την πίστη των προσκυνητών.

Ασημένιο  καράβι, τάμα από τη συλλογή του Μιχάλη Ρουμπάνου που ο ίδιος δώρισε στο Βυζαντινό Μουσείο της Εκατονταπυλιανής.

Ασημένια τάματα με μορφές δεομένης, ματιού και αγίου.

Ως παλιότερο τάμα έχουμε το ιστιοφόρο στην εικόνα της Παναγίας Εκατονταπυλιανής που φυλάσσεται στο Μουσείο. Την εικόνα αυτή με το ιστιοφόρο αφιέρωσε ο καπετάνιος του καραβιού όταν κινδύνεψε και το έταξε στην Παναγία.

Τα τάματα

Κείμενο: Αυγή Καλογιάννη

Όταν μπαίνει κανείς στο Ιερό Προσκύνημα της Εκατονταπυλιανής αντιλαμβάνεται το εύρος της πίστης στη θαυματουργή παρέμβαση των Αγίων και της Παναγίας καθώς αντικρύζει την πληθώρα των αφιερωμάτων που βρίσκονται στον χώρο.


Κοσμήματα,
χρυσαφικά, ρολόγια και βέρες, φωτογραφίες, γαλόνια, λουλούδια και φυτά, λαμπάδες, μύρα, τάματα: ένα μωρό φασκιωμένο, μια καρδιά, δύο στέφανα γάμου. Ευχές ολοκληρωμένες άλλες σε αναμονή, ένα σημείωμα «Ευχαριστώ»… Έκφραση πίστης και λατρείας. Πολλά τάματα είναι περαστικά όπως περαστικοί είναι κι οι προσκυνητές που τα αφιέρωσαν κι άλλα πάλι παραμένουν χρόνια στον ιερό χώρο ως περασμένες και απτές αποδείξεις εκδηλώσεων λατρείας ή τεκμήρια θαυμάτων. Τα περισσότερα όμως τάματα στην εκκλησία είναι ανώνυμα, ένα πόδι, ένα χέρι, μια γυναίκα. Τάμα όμως μπορεί να είναι κι ένα μπουκάλι λάδι για το καντήλι του αγίου και ειδικότερα του Αγίου Αρσενίου, πολιούχου του νησιού και ιδιαίτερα αγαπητού εδώ στην Πάρο. Τάμα μπορεί να είναι και το προσκύνημα στους Αγίους Τόπους, ένα ταξίδι ζωής ειδικότερα τα παλιά χρόνια.

 «Το πρώτο και μεγαλύτερο τάμα εδώ», μας λέει ο π. Χρήστος Πετρόπουλος που ιερουργεί στο Ιερό Προσκύνημα της Εκατονταπυλιανής, «είναι η ίδια η εκκλησία, τάμα τρανό της Αγίας Ελένης στο ταξίδι της προς τα Ιεροσόλυμα για την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού. Κατόπιν ως παλιότερο τάμα έχουμε το ιστιοφόρο στην εικόνα της Παναγίας Εκατονταπυλιανής που φυλάσσεται στο Μουσείο. Την εικόνα αυτή με το ιστιοφόρο αφιέρωσε ο καπετάνιος του καραβιού όταν κινδύνεψε και το έταξε στην Παναγία.». Κάποιες εικόνες είναι κατάφορτες από τάματα δείχνοντας έτσι την προτίμηση των πιστών να αφιερώσουν σε εικόνες που έχουν καθαγιασθεί με τη δύναμη της προσευχής και τη χάρη του Αγίου που εικονίζεται.

 «Ουσιαστικά το τάμα είναι παράκληση. Παρακαλάμε πρώτα τον Χριστό μας αλλά επειδή είναι δύσκολο ο πιστός να φτάσει στο πρώτο σκαλοπάτι, πάμε σιγά σιγά δηλαδή παρακαλάμε πρώτα τους Αγίους μας, που είναι πιο λαοφιλείς και βρίσκονται κοντά στον άνθρωπο, μετά την Παναγία μας κι έτσι οι προσευχές μας φτάνουν στον θρόνο του Χριστού που αυτός ουσιαστικά εκπληρώνει τα τάματα», συνεχίζει ο π. Χρήστος.

«Αυτά βέβαια είναι πρόσκαιρα και εφήμερα, τα υλικά μένουν εδώ, ο Θεός δεν χρειάζεται αντικείμενα αλλά αυτό που θέλει είναι να προσπαθήσουμε, να αγωνιστούμε για πνευματική μεταβολή και τη σωτηρία της ψυχής μας. Τα τάματα είναι με απλά λόγια το αλισβερίσι του ανθρώπου με τον Θεό. Δεν πρέπει όμως να γίνονται με επιπολαιότητα, δεν πρέπει να τάζουμε πράγματα που δεν θα μπορέσουμε να πραγματοποιήσουμε. Στα τάματα ούτε ο πνευματικός δεν μπορεί να επέμβει. Δεν μπορεί να πει ότι αν δεν μπορείς να υλοποιήσεις το τάμα σου, μην το κάνεις. Εφόσον το έταξες πρέπει να το κάνεις. Κάτι εξάλλου που επιβεβαιώνει κι ο λαός με τη γνωστή ρήση: Μην τάξεις σε κοπέλι, κουζουλό και άγιο!».

Τί γίνονται όμως τα τάματα, μένουν για πάντα πάνω στις εικόνες;

«Τα χρυσαφικά», μας λέει ο π. Χρήστος «από τότε που έγινε η απόπειρα κλοπής τους φυλάσσονται στο Θησαυροφυλάκιο του ναού. Σε ειδικές όμως περιστάσεις η Εκκλησία εκποιεί τα τάματα, όπως έκανε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 για να βοηθήσει το έθνος. Εδώ, στην Εκατονταπυλιανή προχωρήσαμε στην εκποίηση κάποιων πολύτιμων αφιερωμάτων όταν ιδρύσαμε το Γηροκομείο το 2006.».

Τα τάματα ή αναθήματα σωστότερα, είναι ίσως τόσο παλιά όσο κι ο άνθρωπος και απαντώνται διαχρονικά σε όλους τους ανθρώπινους πολιτισμούς. Από τις θυσίες ζώων και τα αναθήματα στα αρχαία ελληνικά ιερά ως τα τάματα στις ελληνικές ορθόδοξες εκκλησίες διαπιστώνουμε ότι η αφιέρωση ως θρησκευτικό και κοινωνικό φαινόμενο, εμπεριέχει την ανθρώπινη ανάγκη για θεία υποστήριξη, τη δύναμη της πίστης και τη βεβαιότητα για τα θαυματουργά αποτελέσματα της αφιέρωσης.

Η λέξη τάμα αναφέρεται στην προσφορά στους αγίους ως υπόσχεση για την ανταπόδοση μιας ευχής σε στιγμή ανάγκης ή ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την εκπλήρωσή της. Η λέξη περιγράφει και την ενέργεια και το αντικείμενο που προσφέρουμε.

Τα τάματα ως λειτουργικά αντικείμενα επιφορτίζονται με την υψηλή αποστολή της διαμεσολάβησης στη σχέση των ανθρώπων με τους Αγίους, εκπροσωπώντας και υλοποιώντας τη σχέση αυτή καθώς και τη λειτουργία της.

Το τάμα λοιπόν αποτελεί κοινή και πανανθρώπινη συμπεριφορά σε περίπτωση κινδύνου ή μεγάλης ανάγκης, ένα τελετουργικό που ο άνθρωπος δύσκολα θα εγκαταλείψει παρά την εκκοσμίκευση της σημερινής κοινωνίας.