Η Εκατονταπυλιανή και η ευρύτερη περιοχή στις αρχές της δεκαετίας του 1950.

Η πρώτη αεροτορπίλη διέτρησε τον τοίχο του κελιού αριστερά, όπου βρισκόταν η β΄τάξη του δημοτικού, και εξερράγη στον απέναντι τοίχο.

ΕΠΑΝΩ: Η χαρακτηριστική αναμνηστική μαρμάρινη πλακέτα, που έχει αναρτηθεί στην είσοδο του παλιού σχολείου στην Παροικιά. «Στη μνήμη της δασκάλας Ειρήνης Κονδύλη και των μαθητών της Αθανάσιου Β. Φωκιανού & Φραγκίσκας Δημ. Τσαντάνη που σκοτώθηκαν την ώρα του μαθήματος σε βομβαρδισμό κατά την διάρκεια της κατοχής στις 14-1- 1944».
ΚΑΤΩ: Πλοιάρια τροφοδοσίας των γερμανικών δυνάμεων δέχονται πυρά στο λιμάνι της Παροικιάς από συμμαχικά αεροπλάνα το 1943-1944.

Ο βομβαρδισμός της Παναγίας Εκατονταπυλιανής

Κείμενο: Γιάννης Ράγκος

Η Πάρος στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο

Από τον Απρίλιο του 1941, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά τις αρχικές επιτυχίες του ελληνικού στρατού εναντίον των ιταλικών δυνάμεων στο μέτωπο της Αλβανίας, η Ελλάδα βρέθηκε υπό τριπλή κατοχή: γερμανική, ιταλική και βουλγαρική.

Τα νησιά των Κυκλάδων (εκτός τη Μήλου) τέθηκαν υπό ιταλικό έλεγχο, μέχρι το φθινόπωρο του 1943, όταν η Ιταλία συνθηκολόγησε και οι Κυκλάδες καταλήφθηκαν από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Ήδη από το 1943, συμμαχικά αεροπλάνα (κυρίως βρετανικά) επιχειρούσαν στην περιοχή του Αιγαίου πλήττοντας στρατιωτικούς στόχους (αεροδρόμια, πλοία κ.λπ.) ώστε να περιορίσουν τις πολεμικές επιχειρήσεις του Άξονα. Σε μια τέτοια επιχείρηση, στις 30 Ιουλίου 1943, τέσσερα βρετανικά αεροπλάνα έβαλαν εναντίον εμπορικού πλοίου στο λιμάνι της Παροικιάς, με αποτέλεσμα τον θάνατο του κυβερνήτη και του μηχανικού και τον τραυματισμό ενός ακόμα ατόμου. Συμμαχικές αεροπορικές επιθέσεις δέχονταν, ακόμα, η ευρύτερη περιοχή της Νάουσας και το Πίσω Λιβάδι, καθώς και η Αντίπαρος.

Στις 14 Ιανουαρίου 1944 σημειώθηκε νέα επιδρομή στο λιμάνι της Παροικιάς, όταν συμμαχικά αεροπλάνα (της RAF 227 Squadron, με Νοτιοαφρικάνους χειριστές) επιχείρησαν να προσβάλλουν γερμανικά (ή επιταγμένα από τους Γερμανούς για τον ανεφοδιασμό τους) πλοία με πυρά πυροβόλου και αεροτορπίλες. Ωστόσο, δύο από αυτές -πιθανώς, εξαιτίας λάθους του πιλότου- παρέκκλιναν από την πορεία τους και κτύπησαν τη νοτιοδυτική πτέρυγα των κελιών της Εκατονταπυλιανής. Εκεί, την περίοδο του πολέμου, στεγάζονταν κάποιες τάξεις του δημοτικού και του γυμνασίου της Παροικιάς, το κεντρικό κτήριο του οποίου βρίσκεται ακριβώς απέναντι. Την ώρα του βομβαρδισμού, οι αίθουσες αυτές ήταν κατάμεστες από μαθητές, καθώς εξελισσόταν η τρίτη διδακτική ώρα.. Η πρώτη αεροτορπίλη διέτρησε τον τοίχο του κελιού, όπου βρισκόταν η β΄τάξη του δημοτικού, και εξερράγη στον απέναντι τοίχο. Στο σημείο βρισκόταν η δασκάλα Ειρήνη Κονδύλη και οι μαθητές Θανάσης Φωκιανός και Φραγκίσκα Τσαντάνη, που βρήκαν ακαριαίο θάνατο. Η δεύτερη αεροτορπίλη ακολούθησε την ίδια πορεία, «διέσχισε» τη σχολική αίθουσα και κατέληξε στο διπλανό κελί, χωρίς να εκραγεί (εξουδετερώθηκε αργότερα από τις δυνάμεις κατοχής). Όπως ήταν φυσικό, πυκνή σκόνη, θραύσματα τζαμιών και αναθυμιάσεις αερίων κατέκλυσαν και τα άλλα κελιά, όπου πραγματοποιούνταν μαθήματα.

«Σκοτώθηκε η αδελφούλα μου»
Εκτός των τριών θυμάτων, από την έκρηξη τραυματίστηκαν ακόμα επτά παιδιά, ανάμεσά τους και η Εύα Ποπολάνου η οποία αργότερα διηγήθηκε ότι «όταν έπεσε η πρώτη βόμβα τρομοκρατήθηκε, έτρεξε προς τη δασκάλα, όμως στα μέσα της διαδρομής τη βρήκε η δεύτερη τορπίλη, τη χτύπησε σοβαρά στο κεφάλι και της έκαψε το πρόσωπο με αποτέλεσμα να πέσει αναίσθητη στο δάπεδο και να βρεθεί αργότερα αγκαλιά με τον ήδη σκοτωμένο Θανάση Φωκιανό». Η Μαρία Πελεκάνου-Κορμά, που ήταν επίσης αυτόπτης μάρτυρας αφηγείται πως «το μόνο που θυμάμαι είναι ότι βγαίνοντας τρομοκρατημένοι, τρέχανε αίματα […]. Και τον αδελφό της να φωνάζει, να εκλιπαρεί για την αδελφούλα του. Ακόμα ανατριχιάζω που το θυμάμαι που ανέβαινε και κατέβαινε τις σκάλες και έλεγε “Σκοτώθηκε η αδελφούλα μου”».

Η κηδεία των θυμάτων πραγματοποιήθηκε στην Εκατονταπυλιανή το απόγευμα της ίδιας ημέρας, μέσα σε κλίμα σπαρακτικού θρήνου και γενικής οδύνης. «Τα τρία φέρετρα είχαν τοποθετηθεί κοντά το ένα με το άλλο, στο κέντρο του ναού: στη μέση της δασκάλας και δεξιά και αριστερά, εκείνα των παιδιών» σημειώνει στις «Αναμνήσεις» του ο Π. Πατέλλης. Με ειδική διαταγή, τα μαθήματα διακόπηκαν για δύο μήνες, ενώ κατά την επανάληψή τους χρησιμοποιήθηκαν για τον σκοπό αυτά αλλά, ασφαλέστερα, σημεία στην Παροικιά.

Σε υπόμνηση του γεγονότος, υπάρχει σήμερα στην είσοδο του παλαιού δημοτικού σχολείου Παροικίας (τώρα, Σχολικό Μουσείο) ειδική πλακέτα, ενώ το 2015 ο Δήμος Πάρου έδωσε το όνομα της Ειρήνης Κονδύλη σε δρόμο του νησιού.

ΠΗΓΕΣ
– Παναγιώτη Ι. Πατέλλη, Αναμνήσεις ενός Παριανού, Πάρος 2008, σσ. 96-102. | Πάρος, 14 Ιανουαρίου 1944: H τραγωδία του βομβαρδισμού της Παροικίας που βάφτηκε με το αίμα αθώων… (μαρτυρία Εύας Ποπολάνου), Παριανός Τύπος, 13.1.2021.
– Συνέντευξη Μαρίας Πελεκάνου-Κορμά στην Κατερίνα Ράγκου, 17.8.2022