H κρυφή γοητεία
της παλιάς αριστοκρατίας

Κείμενο: Αυγή Καλογιάννη | Φωτογραφίες: Δημήτρης Βρανάς (A.I.F)

Το Μέγαρο Κρίσπη, κτίριο εμβληματικό για την ιστορία και την πολιτισμική ταυτότητα της Παροικιάς, βρίσκεται επί της οδού Λοχαγού Γράβαρη και αναγνωρίζεται εύκολα από το χαρακτηριστικό βόλτο με την υδρορροή σε σχήμα λεοντοκεφαλής. Το αρχοντικό ανοίγει φέτος τις πόρτες του στο κοινό, στο πλαίσιο του πρώτου Φεστιβάλ Πάρου που διοργανώνεται στην Παροικιά το τριήμερο 13, 14 & 15 Ιουλίου και υποδέχεται τους επισκέπτες της πόλης δίνοντας τους την ευκαιρία να δουν πίσω από τους τοίχους της ιστορικής αυτής οικίας και να αισθανθούν για λίγο μέρος της τοπικής ιστορίας και της Παροικιώτικης ταυτότητας.


Αν ένας από τους στόχους του Φεστιβάλ είναι να αναδείξει αθέατες όψεις του τόπου τότε σίγουρα το εσωτερικό ενός σπιτιού, και μάλιστα με τέτοια ιστορία, είναι από τα πιο ζωντανά θέματα στα οποία μπορεί να μας μυήσει.
«Γιατί το σπίτι είχε ζωή», όπως μου είπε ο Απόστολος Μαρέτης μέλος της οικογενείας, που έχει μείνει κι ο ίδιος στο σπίτι αυτό για ένα διάστημα, πριν κλείσει οριστικά γύρω στα 2007, και έχει μελετήσει τις βιβλιοθήκες του μεγάρου. «Χαρακτηριστική φιγούρα η γιαγιά Μαίρη», θα μου πει ο Μιχάλης Κρίσπης, σημερινός ιδιοκτήτης του μεγάρου, «στο παράθυρο του βόλτου να πίνει το καφεδάκι της και να διαβάζει ή να πλέκει. Ήταν το αγαπημένο της παράθυρο γιατί είχε πάντα δροσιά και αεράκι ακόμα και τις πιο ζεστές μέρες. Η γιαγιά έμενε εδώ με τη θεία μου τα τελευταία χρόνια μόνο το καλοκαίρι, από το Πάσχα μέχρι τον Οκτώβρη ώσπου πέθανε το 1984». Και συνεχίζει, «Από το σπίτι πέρναγε όλη η γειτονιά, με τα αγόρια μάλιστα και τους άντρες να πηδάνε από τα παράθυρα που ήταν χαμηλά και τεράστια, ενώ οι τουρίστες έμπαιναν μέσα να το θαυμάσουν γιατί το σπίτι ήταν σαν μουσείο».

Η Μαίρη Κρίσπη το γένος Ολυμπίου ήταν γεννημένη στη Βομβάη, είχε τελειώσει το Αρσάκειο στην Αθήνα και, μετά από σύντομη επιστροφή στην Ινδία, εγκαταστάθηκε τελικά το 1929 στην Πάρο απ’ όπου καταγόταν και παντρεύτηκε τον Μιχαήλ Κρίσπη, παππού του σημερινού ιδιοκτήτη του σπιτιού.
Ο Μιχαήλ (Μιχαλάκης) Κρίσπης (1896-1981) ήταν μηχανολόγος-ηλεκτρολόγος, υπήρξε Πρόεδρος της Παροικιάς και συνέβαλε τα μέγιστα στην ανάπτυξη του τόπου κατ’ αρχήν με την αποξήρανση της ελώδους περιοχής ΒΑ της πόλης και την εξάλειψη της ελονοσίας και έπειτα με τη διάνοιξη του παραλιακού δρόμου της πόλης μπροστά από τον Άγιο Κωνσταντίνο του Κάστρου, ενώνοντας έτσι την περιοχή από το λιμάνι ως τον Κάτω Γιαλό. Αλλά και η ενασχόληση του με τη γεωργία, τις υποδειγματικές μεθόδους καλλιέργειας και την Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Πάρου οδήγησαν στη βράβευσή του από την Ακαδημία Αθηνών ως τον καλύτερο γεωργό της Πάρου και συντελεστή της ευημερίας του νησιού. Εξίσου σημαντική και η αντιστασιακή του δράση στην Κατοχή για την οποία καταδικάστηκε σε θάνατο από τους Ιταλούς, καταδίκη που ευτυχώς ακυρώθηκε με την πτώση του Μουσολίνι.

Αν ανατρέξουμε στο γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας –παριανός κλάδος των Ενετών Crispi- θα διαπιστώσουμε ότι αρκετοί πρόγονοι των Κρίσπη ήταν κτηματίες και ασχολήθηκαν με τη γη ο δε Νικόλαος Κρίσπης (1850-1926) είχε λάβει δύο βραβεία για την εξαιρετική ποιότητα σιταριού που καλλιεργούσε, σε εκθέσεις στην Αθήνα και στο Παρίσι. Έφεση όμως είχαν και στις θετικές επιστήμες με αρκετούς Κρίσπηδες να έχουν πτυχίο μηχανολόγου-ηλεκτρολόγου ενώ με την πολιτική ασχολήθηκαν όχι λίγοι, όπως οι προπαππούδες του σημερινού ιδιοκτήτη, Νικόλαος και Κωνσταντίνος, που διετέλεσαν βουλευτές. Μάλιστα για να ησυχάσει η οικογένεια από τις συνεχείς και συχνά έντονες πολιτικές συζητήσεις και τους καπνούς των τσιγάρων διαμορφώθηκε σαλόνι και κουζίνα στο ισόγειο που έγινε το πολιτικό εντευκτήριο του σπιτιού. Εξάλλου τα πολιτικά πάθη σημάδεψαν την οικογένεια αφού ένας μακρινότερος πρόγονος, Μιχαήλ και αυτός, δολοφονήθηκε από τους πολιτικούς του αντιπάλους το 1832 μπροστά στην εκκλησία των Τριών Ιεραρχών δίπλα από το πατρικό του στην Παροικιά. Αρχηγός του κλάδου της οικογένειας στην Πάρο θεωρείται ο πατέρας του δολοφονηθέντος, Ιωάννης Κρίσπης (1750;-1835;) ο οποίος βρίσκεται θαμμένος με τον γιο του Μιχαήλ και τον εγγονό του Κωνσταντίνο στον αυλόγυρο της Εκατονταπυλιανής.

Το σπίτι χτίστηκε το 1885 από τον Νικόλαο Κ. Κρίσπη όπως μαρτυρεί η επιγραφή στο μπαλκόνι: «ΝΚΚ 1885» και είναι ένα από τα 12 νεοκλασικά της οδού Λοχαγού Γράβαρη, τα περισσότερα από τα οποία ολοκληρώθηκαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Πρόκειται για μεγάλο διώροφο κτίριο με κεραμοσκεπή στέγη και το χαρακτηριστικό βόλτο στο ισόγειο. «Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει το αρχοντικό Κρίσπη βρίσκεται στην προσαρμογή του στο μικροπολεοδομικό περιβάλλον της γειτονιάς. Αυτό πετυχαίνεται …κυρίως με το οδικό πέρασμα που διαθέτει στο ισόγειό του με τη μορφή καμάρας ή στοάς, που όχι μόνο αποκαθιστά την πολεοδομική λειτουργία του χώρου που προϋπήρχε, αλλά επιπλέον πραγματοποιείται με ένα στοιχείο, την καμάρα ή βόλτο στην τοπική έκφραση, που αισθητικά και κατασκευαστικά είναι οικείο από παράδοση στον περαστικό διερχόμενο. Αποτέλεσμα είναι ότι η εξωτερική νεοκλασική διαμόρφωση του κτιρίου δεν αλλοιώνεται ως προς την αρχική πρόθεση του αρχιτέκτονα αλλά και το κτίριο εντάσσεται διακριτικά στο χώρο ελαφρυνόμενο, μάλιστα, σημαντικά από τη στοά του ισογείου», διαβάζουμε σε σχετική μελέτη για τα νεοκλασικά κτίρια στις Κυκλάδες.

Το εσωτερικό του σπιτιού αναδύει μια λιτή πολυτέλεια, μια γοητεία και ομορφιά που μόνο σε ένα γνήσια αριστοκρατικό περιβάλλον μπορείς να συναντήσεις. Τις μέρες αυτές το Μέγαρο Κρίσπη ξαναζωντανεύει. Τακτοποιημένο και καθαρό με τα έπιπλα εκλεκτικιστικού σχεδιασμού –ανάμεσά τους οι καρέκλες Thonet-, τις υπέροχες ανάλαφρες δαντελένιες κουρτίνες πλυμένες και κολλαριστές, τα πορτρέτα των προγόνων στους τοίχους και τα πολύτιμα μπιμπελό και ενθύμια, ετοιμάζεται, με φαινομενική ξενοιασιά, να υποδεχθεί τους καλεσμένους τον Ιούλιο, δηλώνοντας περήφανο για το παρελθόν του, αγωνιώντας όμως ίσως, διακριτικά και σιωπηλά, για το μέλλον του.