Η τζαζ του Αιγαίου

Κείμενο: Μάρω Βούλγαρη

Δεν ξέρω αν υπάρχει τέτοιος δόκιμος μουσικός όρος αλλά οι εξαιρετικοί μουσικοί με τους οποίους μιλήσαμε για αυτό το θέμα, ένα μας κατέστησαν σαφές: Με τη τζαζ δεν χρειαζόμαστε τις ταμπέλες. Είναι μια μουσική ευρύχωρη, ανοιχτή σε πειραματισμούς, σε κάθε καινούριο πάντρεμα, ευέλικτη, περιπετειώδης, υπέροχη…

Έτσι λοιπόν ως τζαζ του Αιγαίου τολμάμε να ορίσουμε τη τζαζ που διαπνέεται από τη θάλασσα, τον κυκλαδικό μινιμαλισμό, τη γλύκα των λευκών όγκων, τις γυμνές μελωδίες, την απουσία μουσικού ναρκισσισμού, την αίσθηση πως όλα εκτίθενται στο ανελέητο φως.

Στην Πάρο, με την πλούσια μουσική παράδοση, θα ήταν εντελώς αδύνατον ο απόηχος των παραδοσιακών ήχων να μην οδηγούσε μοιραία στην τζαζ. Μια τζαζ που δημιουργήθηκε σε μικρά αυτοσχέδια studios ή και μεγάλα πιο σύγχρονα, στο θρυλικό πλέον θεατράκι του Πάρκου, στα λίγα jazz bar που με τις σεζόν αλλάζουν τόπο και όνομα, αλλά και στο πολύ επιτυχημένο jazz festival που παίρνει θέση κάθε καλοκαίρι στις μουσικές εκδηλώσεις του νησιού.

Και είναι περίεργο το γεγονός πως ενώ είναι κοινό μυστικό ότι οι μουσικοί δεν μιλάνε πολύ και σε δυσκολεύουν στις συνεντεύξεις, οι μουσικοί της τζαζ είναι χωρίς εξαίρεση πολύ πιο διανοητικοί, όλοι με το ένα πόδι να πατά στην κλασική μουσική, με πολύ καλές σπουδές και πλούσια εκφραστικά μέσα. Είναι πειθαρχημένοι αλλά και ελεύθεροι, δυνατοί παίκτες που φέρουν επάνω στη σκηνή μια φυσική μουσική κομψότητα και μια παραδειγματική ομαδικότητα.

Οι μουσικοί τους διάλογοι, συχνά χωρίς πρόβα, περιλαμβάνουν αμέσως το θεατή και χωρίς κανένα έξτρα εφέ, ει μη μόνον το φεγγάρι, δημιουργούν αυτό που πολύ απλά ονομάζουμε μαγεία.

Η τζαζ του Αιγαίου, είναι καινούρια και παλιά. Είναι παλιά όσο είναι το “θάλασσα κι αλμυρό νερό” και καινούρια όσο το Rings around the moon. Aλλά ταιριάζει κι ενσωματώνεται μοναδικά στο τοπίο του νησιού, κάτι που όσοι τυχεροί την απολαμβάνουμε κάθε καλοκαίρι, το διαπιστώνουμε ανελλιπώς.

Βασίλης Ρακόπουλος

Συνδεδεμένος άρρηκτα με μερικές από τις πιο μαγικές συγκινήσεις μας στις μουσικές εκδηλώσεις του νησιού, ο τζαζίστας Βασίλης Ρακόπουλος μας μιλάει για τον αυτοσχεδιασμό, την έμπνευση, τη σχέση του με την Πάρο και τη “μουσική λιτότητα” που θεωρεί ως τη μεγαλύτερή του αρετή…

Αν προσπαθήσουμε να δώσουμε έναν ορισμό στη μουσική που παίζουμε, θα λέγαμε ότι πρόκειται για μια “σύγχρονη αυτοσχεδιαστική προσέγγιση βασισμένη σε μουσικά ιδιώματα του Αιγαίου”.

Το δύσκολο στη μουσική – όπως και παντού- είναι η αφαίρεση και η εγκατάλειψη του ναρκισσισμού. Ο ήχος χωρίς πολλά φτιασίδια είναι ένας τρόπος που τον υποβάλλω εγώ, και οι συνεργάτες μου επί το πλείστον τον σέβονται γιατί οι περισσότεροι είναι και μαθητές μου. Πρέπει να υπάρχει μια δομή, ένα θέμα το οποίο δραματουργικά να κρατάει τον άλλο, να ακούσει και να ταξιδέψει μαζί σου με ίδιον τρόπο.

Πρόκειται για μια αυθόρμητη “συνομιλία” επί σκηνής πολύ συχνά χωρίς πρόβες. Οι μουσικοί είναι ενός επιπέδου, ερχόμαστε από μια μεγάλη διαδρομή ο καθένας και γνωρίζουμε καλά τη “γλώσσα”. Άρα κάθε φορά εξαρτάται από το πώς θα χτιστεί το έδαφος της συνομιλίας. Γίνεται παιχνίδι αλλά υπάρχει και σεβασμός. Ο ένας αφήνει χώρο στον άλλον. Και το αποτέλεσμα κάθε φορά είναι άλλο. Σαν ζεστό φαγητό που φτιάχνεται μπροστά σου εκείνη την ώρα. Δεν απαξιώνουμε τη γραμμένη μουσική σε καμία περίπτωση. Αλλά εκεί είναι ο συνθέτης που την έχει φανταστεί επακριβώς.

Εμείς δεν παίζουμε εκ του ασφαλούς. Προτιμάμε να εκτεθούμε. Έκθεση και έκπληξη -την οποία δοκιμάζουμε πρώτα εμείς οι ίδιοι. Στις συναυλίες πάντως παίζω με το ρολόι γυρισμένο προς την εσωτερική πλευρά του καρπού για να μην κουράσουμε το κοινό. Αν κάποιος λίγο ξεφύγει να του το θυμίσω…κι έτσι να φτάσουμε στο τέλος αυτού που αρχίσαμε. Ένα τέλος το οποίο θα πρέπει να είναι λυτρωτικό. Σ ένα καλό γκρουπ, βέβαια αυτό συμβαίνει σχεδόν αυτόματα.

Η επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος είναι ένας ακόμα λόγος που κάθε βραδιά την κάνει μοναδική. Να λοιπόν μια ακόμα αφορμή για να τη λέμε Μουσική του Αιγαίου. Το τοπίο εισβάλλει αναπόδραστα στη μουσική μας. Ειδικά στο χώρο του Πάρκου, που η σκηνή είναι εκεί που είναι και η συναυλία σκηνογραφείται από μόνη της με φόντο τη θάλασσα και το φεγγάρι. Υπάρχει κανονικά “διπλή δράση”. Η θάλασσα έχει πολύ έντονη ακτινοβολία. Πίσω μας είναι σαν να υπάρχει μια παράλληλη παράσταση. Το περιβάλλον εδώ είναι ένας ακόμα παίκτης…

Έχω βαθιά καταγωγή από την Αίγυπτο. Η Ασία εν γένει, η Μεσόγειος, η Τουρκία εμφιλοχωρούν στη μουσική μου η οποία αναπόφευκτα είναι ένας μίκτης πολιτισμών.

Η έμπνευση μπορεί να με συναντήσει παντού. Μπορώ να πάω μια βόλτα, να δω κάτι και να “φύγω”…Αυτό αργότερα θα το μεταφέρω στην κιθάρα ως αίσθηση. Όχι ακόμα σε νότες. Οι νότες είναι δευτερεύουσα κατάσταση αλλά η μισή δουλειά έχει ήδη γίνει. Η επεξεργασία μετά είναι θέμα και τεχνικής και γνώσης. Αλλά η έμπνευση μπορεί να έρθει και την ώρα που ξυρίζεσαι και λες “αυτό είναι”! Αυτή η στιγμούλα είναι! Είναι το ζωντανό κίνητρο που θα σε πάει κάπου. Πρέπει όμως να το αναγνωρίσεις και να το επεξεργαστείς. Να το κάνεις προϊόν προς επικοινωνία.

Πλήρης μουσικός είναι ο γνήσιος μουσικός. Αυτός που παίζει την αλήθεια του. Οι σπουδές είναι καλές, η μουσικές καταβολές επίσης, αλλά υπάρχει ένα στοιχείο ασυναγώνιστο. Η γνησιότητα αυτού που πηγαία νιώθει κανείς και τον κάνει να παίζει. Πρέπει να παίζει τον εαυτό του. Αυτό που εκείνη τη στιγμή αισθάνεται. Υπάρχουν τέτοιοι πολλοί. Και πολύ καλό “φυτώριο” μουσικών. Από τα μουσικά σχολεία πχ έχουν βγει πολύ καλοί μουσικοί. Το ίδιο και απ’ το Πανεπιστήμιο. Παρόλο που αν το συγκρίνουμε με της Ελβετίας που ήμουν εγώ δεν υπάρχει σύγκριση. Είμαι ευχαριστημένος που μπόρεσα να βοηθήσω παιδιά να βρουν τον δρόμο τους. Ένας πάντως καλός μουσικός θα τη βρει την άκρη και μόνος του.

Καλοκαίρι 2020

Γιάννης Μπαλίκος

Η Πάρος είναι όχι μόνο ο καλλιτεχνικός αλλά και ο φυσικός του χώρος. Μετράει τα χρόνια του από τότε που επέστρεψε στο νησί. Άρα είναι 29 ετών! Είναι περισσότερο λυρικός μουσικός. Βασίζεται στο μίνιμαλ, στην απλότητα. Και το μίνιμαλ το ορίζει εδώ η θάλασσα. Υπάρχει κάτι πιο απέριττο από τη θάλασσα;

H μουσική είναι μία. Ας μην προσπαθήσουμε να διαχωρίσουμε τα είδη της. Εμένα μου αρέσει περισσότερο ο όρος open music γιατί περιλαμβάνει πολλές επιρροές από πολλά και διαφορετικά είδη. Έτσι κι αλλιώς κι εγώ κινούμαι σ’ ένα μεγάλο φάσμα από έθνικ στοιχεία, traditional ή και ροκ που όλα αυτά είναι η τζαζ: Μια ανοιχτή ευρύχωρη μουσική που χωράει μέσα όλα τα είδη. Δεν μου αρέσουν οι περιορισμοί και αυτό φαίνεται και στα κομμάτια μου.

Πιστεύω ότι ο πιανίστας είναι ο πιο διανοητικός παίκτης μιας μπάντας. Γενικά τα πλήκτρα διαφέρουν από κάθε άλλο όργανο γιατί στο κλαβιέ του πιάνου βλέπεις όλη την έκταση της μουσικής. Τρέφω όμως απεριόριστο σεβασμό και για το μπάσο. Γιατί χωρίς το μπάσο δεν μπορεί να στηθεί τίποτα.

Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο jazz του Αιγαίου ήταν ο Φώντας Τρούσας. Ήταν ένας χαρακτηρισμός που προέκυψε τότε που παρουσιάσαμε το πρώτο μου CD. Εξάλλου η μουσική μου θα ήταν εντελώς διαφορετική αν έπαιζα σε έναν άλλο τόπο. O τόπος που κινείται ένας μουσικός είναι σπουδαία επιρροή. Όταν έπαιζα στην Αθήνα έπαιζα Hard Rock. Η μουσική μου ενσωμάτωνε τους ήχους από τα αυτοκίνητα, τα μηχανάκια και τα κομπρεσέρ. Κι ο ήχος ασφαλώς ήταν πιο σκληρός. Εδώ στο νησί η μουσική δεν μπορεί παρά να μυρίζει θάλασσα. Σιγά σιγά απογυμνώνεται η μελωδία. Η φύση δεν έχει περιττά.

Η Πάρος είναι το νησί του πολιτισμού με ένα πολύ καλό φυτώριο νέων καλλιτεχνών. Με ανθηρή ζωγραφική, μουσική και θέατρο. Έχουμε πάρα πολλούς πυρήνες αναλογικά με τον πληθυσμό και επίσης αναλογικά με το είδος της μουσικής. Και υπάρχουν αντίστοιχα και μικρές σκηνές. Όπως υπάρχουν και μικρά αυτοσχέδια στουντιάκια. Κάτι καλό θα συμβεί. Καινούρια πράγματα ετοιμάζονται. Τα βλέπουμε τώρα που τα ανεβάζουν και στοYouTube.

Έχει πολύ ενδιαφέρον το πώς οι παραδοσιακές φόρμες μπορούν να χωρέσουν σε άσχετους φαινομενικά jazz ρυθμούς. Εγώ προτιμώ τα στυλ πιο καθαρά. Όταν έγραψα νησιώτικο τραγούδι* ήταν αυθεντικά νησιώτικο αλλά κατά καιρούς απολαμβάνω και το πιο μπερδεμένο στυλ μια που κάποιοι το κάνουν πολύ καλά. Αν ξέρεις μουσική, μπορείς να τη βάλεις και στο μίξερ. Η παράδοση δεν είναι κάτι μουσειακό. Μπορούμε άνετα να την εξελίξουμε..

Πιστεύω ότι η μουσική είναι ένα αγαθό που πρέπει να παρέχεται δωρεάν. Ο πολιτισμός δεν πρέπει να πληρώνεται. Υπάρχουν όμως αντικειμενικές δυσκολίες, όπως ότι πρέπει και να ζήσει ο μουσικός. Αν πάντως η μουσική είναι το χόμπι σου μπορείς άνετα να μείνεις και να παίζεις στο νησί. Διαφορετικά αν θέλεις να κάνεις καριέρα, πρέπει να φύγεις όχι από το νησί αλλά από την Ελλάδα.

Καλοκαίρι 2020

*σ.σ./Ο Γιάννης Μπαλίκος έχει γράψει το νησιώτικο τραγούδι “Η παρεξήγηση” που το τραγουδάει η Νάσια Κονιτοπούλου.

Φωτογραφία: Νίκος Ευστράτιου

Γιώργος Βεντουρής

Ο Γιώργος Βεντουρής γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πάρο. Σπούδασε κλασική κιθάρα με τον Αλέξανδρο Ζέρβα, τζαζ κιθάρα με τον Βασίλη Ρακόπουλο και τον Αποστόλη Λεβεντόπουλο, και κοντραμπάσο με τον Βαγγέλη Ζωγράφο. Έχει εμφανιστεί σε διάφορα venues και φεστιβάλ στην Ευρώπη και την Αμερική. Πρόσφατα κυκλοφόρησε ο πρώτος του προσωπικός δίσκος με τίτλο «Χοχλακάς».

Οι μουσικοί συνήθως δυσκολευόμαστε να χωρέσουμε τη μουσική μας κάτω από συγκεκριμένες κατηγορίες. Παρόλα αυτά υπάρχει πάντα η ανάγκη να περιγράψουμε με έναν συνοπτικό τρόπο την μουσική μας στο κοινό. Δεν ξέρω αν θα χρησιμοποιούσα τον όρο Aegean Jazz αλλά αν έπρεπε να το περιγράψω, θα έλεγα τα εξής:

Χρησιμοποιούμε συχνά τον όρο τζαζ σε συνδυασμό με κάποιον άλλο προσδιορισμό για να υπονοήσουμε μια χαλαρή σχέση με το ιστορικό είδος της τζαζ μουσικής. Από την άλλη ο όρος Aegean είναι ένας γεωγραφικός προσδιορισμός που δεν έχει να κάνει υποχρεωτικά με την εντοπιότητα, με μουσικούς δηλαδή που κατάγονται από το Αιγαίο, αλλά με μουσικούς που είτε δρουν στην περιοχή, είτε εμπνέονται από το νησιωτικό τοπίο. Άκουσα πάντως τον όρο για πρώτη φορά από τον Βασίλη Ρακόπουλο σε ένα project που έκανε στην Πάρο.

Είναι σημαντικό να μπορείς να διαφοροποιήσεις το ένα στυλ από το άλλο, να μπορείς να ξεχωρίσεις ένα μουσικό είδος που έχει σχηματιστεί κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, και το έχουν δημιουργήσει συγκεκριμένες ανάγκες. Κανένα είδος όμως δεν μένει στατικό, όλα εξελίσσονται και ένας από τους τρόπους που συμβαίνει αυτό είναι μέσα από τις προσμίξεις με άλλα είδη. Όταν διαφορετικές κουλτούρες έρχονται σε επαφή μπορούν να δημιουργήσουν καινούρια μουσικά στυλ.

Η αισθητική του κάθε μουσικού είναι προϊόν μιας πολύπλοκης διαδικασίας. Εκτός από την παιδεία, και τις μουσικές αναφορές, το φυσικό περιβάλλον στο οποίο έχει μεγαλώσει κάποιος επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και την αισθητική του. Με τρόπο υποσυνείδητο το τοπίο της Πάρου σίγουρα βρίσκεται μέσα στην μουσική μου.

Η Πάρος έχει σημαντική παράδοση στην μουσική, με μουσικούς που καλύπτουν διάφορα είδη μουσικής. Έχω την χαρά να έχω συνεργαστεί με εξαιρετικούς μουσικούς από την Πάρο. Εκτός από τους ντόπιους μουσικούς, εδώ και αρκετά χρόνια δρουν στο νησί σπουδαίοι μουσικοί από άλλα μέρη της Ελλάδας και το εξωτερικό. Σε μια εποχή που δεν ήταν δεδομένο ότι θα ακούσεις ζωντανή μουσική άλλη από την παραδοσιακή μουσική του τόπου, είχα την τύχη σαν έφηβος να πάω σε συναυλίες σπουδαίων μουσικών.

Δεν υπάρχει καμία μυστική συνταγή για το πώς μπορούν να χωρέσουν οι παραδοσιακές φόρμες μέσα σε σύγχρονα μουσικά σχήματα. Κάποια στιγμή τα διαφορετικά ερεθίσματα ζυμώνονται μέσα μας και ψάχνουν τρόπο να βγουν προς τα έξω.

Ένα από τα καλά της τεχνολογίας είναι ότι πλέον η πληροφορία είναι προσιτή σε όλους. Μπορείς από οποιοδήποτε σημείο της γης να φτιάξεις μουσική και να την επικοινωνήσεις σε όλο τον κόσμο. Από κει και πέρα είναι σημαντικό να υπάρχουν παρέες οι οποίες να παίζουν και να αγαπάνε την μουσική και κοινό που να την αγκαλιάζει. Δεν μπορείς να είσαι κλειδωμένος μόνο σε ένα σπίτι και να παίζεις. Τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει μια συναυλία στην οποία κοινό και μουσικοί μοιράζονται τον ίδιο χώρο. Το θέμα δεν είναι να αντισταθούμε στο lockdown, αλλά όταν τελειώσει όλο αυτό να μην έχουμε συνηθίσει στην απομόνωση.

Καλοκαίρι 2020

Σπύρος Μπάλιος

O Σπύρος Μπάλιος παίζει βιολί και είναι ιδιοκτήτης της Violins Productions, μιας εταιρείας παραγωγής που είναι ταυτόχρονα και στούντιο ηχογράφησης υψηλών προδιαγραφών με έδρα την Πάρο. Ταυτόχρονα αναλαμβάνει την παραγωγή και τη διαχείριση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων.

Στο δικό μου λεξιλόγιο η Jazz του Αιγαίου ακούγεται καλύτερα ως “κυκλαδίτικη jazz”. Η jazz μουσική στην ουσία είναι ένας πολύ συγκεκριμένος τρόπος να κάνεις μουσική με τους «δρόμους» και τους κανόνες της. Όλους τους μουσικούς τρόπους λοιπόν, τους επηρεάζει το περιβάλλον, οι άνθρωποι, και η επικοινωνία που επιτυγχάνεται. Όταν η όποια δημιουργία συμβαίνει σε αυτόν τον τόπο περνάει και το χρώμα του τόπου στην μουσική.

Προσωπικά πιστεύω πως η μουσική είναι μια, μία γλώσσα. Τώρα τι θα κάνει ο καθένας με αυτή τη γλώσσα είναι θέμα έκφρασης, του ανθρώπου, του χώρου, του χρόνου, του συναισθήματος. Για πρακτικούς και εμπορικούς λόγους υπάρχουν τα είδη και τα στυλ. Οι άνθρωποι αρέσκονται να βάζουν τα πράγματα σε κουτάκια.

Δεν ξέρω αν υπάρχουν στο νησί σταθερές μουσικές παρέες. Ό,τι συμβαίνει πάντως είναι άξιο λόγου. Όλο το νησί είναι ένα φυτώριο από τη φύση του. Υπάρχει ζωντανή μουσική παράδοση, υπάρχουν σχολές και ωδεία, υπάρχουν αξιόλογα φεστιβάλ που φέρνουν καινούργια και σύγχρονη πληροφορία απ’ έξω. Μπορούμε βέβαια πάντα να τα πάμε καλύτερα…

Το όλο εγχείρημα Violins Productions είναι βασισμένο στον προορισμό «Location recording» Στην ουσία προτείνουμε ένα τρόπο ζωής, ηχογράφησης και παραγωγής στο νησί μακριά από τα οικεία πράγματα και τη ρουτίνα του κάθε επισκέπτη καλλιτέχνη. Αυτή η συνθήκη πάντα αλλάζει το τελικό αποτέλεσμα και πολλές φορές ξαφνιάζει θετικά όλους τους συντελεστές. Κατά τα άλλα υπάρχουν τα προβλήματα και το κόστος της νησιωτικότητας, όπως ισχύουν σε όλες τις επιχειρήσεις των νησιών.

Νομίζω είναι στο χέρι, στην αισθητική και τα ακούσματα του κάθε δημιουργού το πώς θα αντλήσει υλικό απο την οποιαδήποτε παραδοσιακή φόρμα και πώς θα το χρησιμοποιήσει. Και η παραδοσιακή φόρμα κάποτε ήταν σύγχρονη και αυτό που τώρα λέμε σύγχρονο κάποτε θα είναι «παραδοσιακό». Πάντως το ερώτημα «πώς μπορούν να χωρέσουν οι παραδοσιακές φόρμες μέσα σε σύγχρονα μουσικά σχήματα» θα μπορούσε να δουλέψει και ανάποδα: «Πώς μπορούν να χωρέσουν τα σύγχρονα μουσικά σχήματα μέσα σε παραδοσιακές φόρμες». Και αυτό δείχνει την ενότητα και αλληλουχία των πραγμάτων.

Μουσικός – μουσική σημαίνει ταξίδι, και μεταφορικά και κυριολεκτικά. Η ψηφιακή τεχνολογία έχει βοηθήσει και στο να ακούμε μουσική απο όλο τον κόσμο με τεράστια ευκολία αλλά και να προωθήσουμε την δουλειά μας αντίστοιχα σε όλο τον πλανήτη. Όσον αφορά στις Κυκλάδες ειδικότερα, ως παγκόσμιος τουριστικός προορισμός και λόγω μεγέθους και κλίμακας, έχουμε περισσότερες πιθανότητες να συναντήσουμε μια «ευκαιρία» σε σύγκριση με μια αχανή πόλη. Σκέφτομαι πολλές φορές τι θα βοηθούσε περισσότερο την καλλιτεχνική δημιουργία, να βρίσκεσαι στον τόπο που σε «καλεί» και σε εμπνέει ή να βρίσκεσαι εκεί που επιτάσσει η αγορά;

Η μουσική δεν αντιστέκεται στο καλλιτεχνικό lockdown. Θα έλεγα υπομένει. Όσοι ασχολούνται με τη μουσική ξέρουν ότι αυτό είναι κάτι σαν μονόδρομος, απλώς γιατί γνωρίζουν ότι η μουσική είναι τροφή, και δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς. Το θέμα είναι πώς αντιλαμβάνεται η κοινωνία τη μουσική και σε ποιο επίπεδο αναγκαιότητάς της ύπαρξης την εντάσσει. Η μουσική είναι γλώσσα της ψυχής της κοινωνίας και της επικοινωνίας.

Καλοκαίρι 2020