Η αγορά της Παροικιάς
πίσω στο χρόνο

Κείμενο: Χριστίνα Φωκιανού  Φωτογραφίες: Δημήτρης Βρανάς (A.I.F)

Έχετε αναρωτηθεί πως ήταν κάποια μέρη πριν 30 – 40 – 50 χρόνια… πριν τα περιδιαβούμε εμείς; Περπατώντας στα στενά του παραδοσιακού οικισμού της Παροικιάς και συγκεκριμένα από την αγορά και μέσα. Στον οικισμό που εκτείνεται από την πλατεία της Μαντώς Μαυρογένους και φτάνει πέρα από το Φραγκικό κάστρο της πόλης…

Σ’ αυτόν, λοιπόν, τον καλά κρυμμένο προϊστορικό, κυκλαδίτικο, γεωμετρικό, αρχαϊκό, κλασικό, ελληνιστικό, ρωμαϊκό, βυζαντινό, φράγκο-ενετικό, οθωμανικό, σύγχρονο βαθιά ελληνικό, αλλά πάντα παραδοσιακό οικισμό της Παροικιάς. Με μια φινέτσα διαφορετική από την αρχαιότητα έως σήμερα, με ακατάλυτη κατοίκηση.

Όταν μπεις μέσα στο πρώτο καλντερίμι του, αρχίζεις και ταξιδεύεις σε μιαν άλλη εποχή. Έτσι, ταξίδεψα κι εγώ με τη βοήθεια της κυρίας Κούλας, που ο αδελφός της διατηρεί ακόμη και σήμερα ένα από τα πιο παλιά παντοπωλεία της αγοράς του Κάστρου…

Αφήνοντας πίσω μας την πλατεία της Μαντώς και τα υποκαταστήματα των μεγάλων τραπεζών θα φτάσουμε στο πρώτο μας σταυροδρόμι. Αριστερά, το στενό θα μας οδηγήσει στην Εκκλησιά μας την Κυρά με τις 100 πύλες την Εκατονταπυλιανή ή Καταπολιανή (η εκκλησιά κατά την αρχαία πόλη). Ο λίγο ανηφορικός δρόμος ευθεία μπροστά μας θα μας οδηγήσει στην παλιά αγορά του κάστρου, ενώ το δρομάκι δεξιά με το πρώτο βόλτο – καμάρα…

Να! Μας καλωσορίζει…

Αποτελεί την Κάτω Πύλη του κάστρου στον Αγ. Αθανάσιο.

Θα επιλέξουμε να ακολουθήσουμε τον λίγο ανηφορικό δρόμο που αρχίζει μπροστά μας και φιλοξένησε την πρώτη οργανωμένη εμπορική αγορά του νησιού με δεκαέξι αρχικά μπακάλικα – οπωροπωλεία – παντοπωλεία να βρίσκονται σε αυτόν τον μικρό δρόμο από παλιά…

Δεξιά μας κάποιος θα αντίκριζε το πρώτο μπακάλικο, ενώ αριστερά το πρώτο μανάβικο της αγοράς. Κάτω από τα βόλτα και τις καμάρες γινόντουσαν οι ευκαιριακές πωλήσεις: κάρβουνα, ξύλινες κατασκευές, εκθετήρια διαφόρων προϊόντων… Μήπως ακούτε την βαβούρα απ’ τα παζάρια, τα πειράγματα και τις «Καλημέρες» να αντηχούν με χαρά και κέφι…!

Και στη συνέχεια, εκεί που σήμερα είναι το μαγαζί “PROTARIS”, ήταν το ταβερνείο για λίγο τάβλι και καλό μεζέ… Έξω από αυτό τις Κυριακές γινόταν το παζάρι με τα αγροτικά εργαλεία. Ενώ ο σιδεράς από τις όμορφες Λεύκες θα ήταν πιο πάνω να μας περιμένει. Είμαστε έξω από το “BLACK & WHITE”… εδώ ήταν το πρώτο ταξιδιωτικό πρακτορείο «Μπιζάς – Καβάλης» της αγοράς, αλλά και το πρακτορείο Τύπου… Και να! και το “LA STREGA” που τότε φιλοξενούσε έναν από τους κουρείς της περιοχής. Εδώ απέξω ο μπαρμπέρης με το κλαρίνο του διασκέδαζε τους γείτονές του και δίπλα ήταν το ψαράδικο, ενώ απέναντι και πάλι μανάβικο. Το “MARCOS BOOKSHOP”σήμερα, τότε το «ΕΜΠΟΡΑΚΙ» ήταν ένα από τα τρία εμπορικά καταστήματα.

Και να και το “OLIVE TREE”, το παλιό “CINE REX”, ο κινηματογράφος του οικισμού.

Και δίπλα ακριβώς η βρύση του Νικόλαου Μαυρογένη. Ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας και ευεργέτης της Πάρου, θείος της Μαντούς. Δημιούργησε με αφορμή την πηγή που βρισκόταν κοντά στο σπίτι του την πρώτη βρύση το 1777, όπως μας πληροφορεί η ανάγλυφη επιγραφή της ενώ ακολούθησαν άλλες δύο. Οι κρήνες τροφοδοτούσαν τον παλιό οικισμό, με τις νεαρές γυναίκες να κουβαλούν τις στάμνες στα χέρια και να γεμίζουν νερό ενω οι περαστικοί ξαπόσταιναν στο διάβα τους. Αργότερα από τις βρύσες γινόταν η καθαριότητα του οικισμού με τα μικρά παιδιά να βοηθούν με τα κουβαδάκια τους.

Το κτίριο χρωματισμένο με ώχρα φιλοξενούσε το Δημόσιο Ταμείο, ενώ ο πρώτος όροφος ήταν το Δημαρχείο την περίοδο της κατοχής. Εδώ, είναι το «Μαϊντάνι», η πλατεία με το πηγάδι για την λάτρα και τη βρύση με το πόσιμο νερό.

Απέναντι από τα σκαλοπάτια ήταν η Αγροτική Τράπεζα και στο ισόγειο φιλοξενούνταν η Gallerie του Κατσούρου. Το γαλάζιο κτίριο ήταν μανάβικο και το φαρμακείο του Τσουκαλά, ενώ δίπλα υπήρχε κρεοπωλείο.

Το κοσμηματοπωλείο ήταν αποθήκη κιγκαλερίας και ναυτιλιακών ειδών.

Στο δενδράκι, απέναντι από το φαρμακείο του Φραγκούλη υπήρχε κατάστημα με δύο αποθήκες. Όλες οι μετρήσεις γινόντουσαν στο δρόμο…

Εδώ ήταν το εστιατόριο «ΑΣΤΕΡΙΑ». Απέναντι ήταν οι ψησταριές, ενώ στο βάθος ο κήπος με τους φοίνικες και η αίθουσα χορού. Πάνω από τα «Αστέρια» ήταν σχολή χορού και απέναντι κατάστημα με παραδοσιακές ενδυμασίες.

Στα δεξιά ακόμη και σήμερα είναι το παντοπωλείο «Ο ΔΙΠΛΟΣ». Ένα από τα πιο παλιά εμπορικά μαζί με του «Μουρλά». Εδώ, η κυρία Κούλα μοιράζεται όμορφες, παιδικές αναμνήσεις με τους περαστικούς και γεμίζει συναισθήματα νοσταλγίας ο χώρος!

Απέναντι ακριβώς ένα μεγαλοπρεπές κτίριο, παλιό αρχοντικό, που το ψηφιδωτό του πάτωμα ακόμα και σήμερα δηλώνει τη μεγαλοπρέπεια του. Είναι το αρχοντικό του Λοχαγού Κορτιάνου. Η άμαξα της εποχής έφτανε έξω από το σπίτι για να μην πατήσουν οι μικρές κυρίες στο δρόμο!

Απέναντι ακριβώς ήταν το δεύτερο κουρείο και πίσω το οπλουργείο για τους κυνηγούς. Η Πάρος πάντα φημιζόταν για το καλό κυνήγι και κυνηγοί ερχόντουσαν από όλη την Ελλάδα. Έξω από το κουρείο, ο ήχος της κιθάρας και του ακορντεόν αντηχούσε στην αγορά ενώ οι κοπελιές από τα μπαλκόνια και τα παράθυρα ονειρεύονταν με τις μελωδίες τους…

Έπειτα έχουμε το τσαγκαράδικο με τις κορδελιάστρες. Τα δερμάτινα σανδάλια της Πάρου ήταν διάσημα στους πρώτους επισκέπτες του νησιού. Αργότερα έγινε καφενείο. Απέναντι, στην καμάρα ήταν ο παπλωματάς, ενώ δίπλα στο τσαγκαράδικο υπήρχαν ένα ακόμη μπακάλικο και αποθήκη ξυλείας.

Το μπαλκόνι με τα γαλάζια παράθυρα ήταν αρχικά η Στρατιωτική Ιταλική Αστυνομία και μετά η Κομαντατούρ, στην κατοχή. Έπειτα έγινε το Ιατρείο του Αλιπράντη που τέλεσε και βουλευτής Κυκλάδων και αργότερα το οδοντιατρείο του Παναγιώτη Δερβού, προέδρου της Παροικιάς.

Δίπλα ακόμη και σήμερα ένα όμορφο παραδοσιακό αρχοντικό δεσπόζει, της οικογένειας Αρκουλή. Με στάμνα στο τραπέζι της σάλας και κωμό. Επάνω ήταν ο χώρος διαμονής, αξίζει να το φωτογραφίσουμε. Εικόνες μιας άλλης εποχής! Εδώ απέναντι ήταν και το δεύτερο εμπορικό της αγοράς της Ευαγγελίας Μουρλά. «Το σύζυγο της – μου λέει η κυρία Κούλα – τον πήραν στην Κατοχή και το όνομά του αναφέρεται στο μνημείο». Ο χώρος ήταν ενιαίος. Ο ένας χώρος διέθετε παπούτσια και ο άλλος υαλικά.

Απέναντι ήταν το εργαστήρι της Σχολής Καλών Τεχνών ενώ παλιότερα το φαναράδικο της αγοράς. «Το φαναράδικο του Σαντουριέρη…» Το αποκαλούσαν έτσι, γιατί ο ιδιοκτήτης του έπαιζε σαντούρι και ήταν από τις Λεύκες, κατασκεύαζε και μουσικά όργανα. Ένας δρόμος όλο μελωδίες ακόμη και σήμερα.

Στην καγκελόπορτα απέναντι ήταν η Εθνική Τράπεζα, ενώ στο μαγαζί “SUN & SAND” σήμερα, ήταν τότε το ξυλουργείο της παλιάς πόλης και έπειτα κρεοπωλείο.

Εδώ δίπλα στεγαζόταν και η Νέα Λαϊκή Επιμόρφωση, ένα σχολείο για όσους ενήλικες δεν είχαν μπορέσει να μορφωθούν στα χρόνια της κατοχής.

Η πρώτη καμάρα που συναντάμε είναι της Δαμιάνας, ενώ η επόμενη του Μάτσα, σήμερα Οικονομίδη και να! και η τρίτη του Ταξιάρχη…

Ο ναός του Ταξιάρχη αποτελεί την ενορία του παλιού οικισμού. Εδώ απ’έξω ήταν τα μεσιτικά. Η πλατεία χρησίμευε ως χώρος αγοροπωλησίας αγροτεμαχίων, ενώ η ανακοίνωση της αγοράς του αγροτεμαχίου γινόταν με ντελάλη. «Ο Νικόλαος Περαντινός αγόρασε αγροτεμάχιο 3 στρεμμάτων…» φωνάζει η κυρία Κούλα δημιουργώντας με τα χέρια της χωνί… Και εγώ αναπολώ το χρόνο και τον τόπο. Απέναντι ένα ακόμη κουρείο. Δίπλα αρχοντικό μεσαίας τάξης. «Ο παππούς του Νίκου Ραγκούση του φούρναρη έμενε εδώ.» με πληροφορεί η κυρία Κούλα. Απέναντι ήταν το παλιό ραφτάδικο. Εδώ ήταν και ο Μπαρμπαρής, κατασκεύαζε παπούτσια, ενώ η γυναίκα του ήταν κορδελιάστρα και έφτιαχνε ζώνες και κουμπιά.

Το σημερινό ‘‘ECSTASY’’ φιλοξενούσε για χρόνια τη σχολή κοπτικής ραπτικής.

Ο ενοριακός ναός του Ταξιάρχη μας προσφέρει το πεζούλι του για να ξαποστάσουμε και να απολαύσουμε τη θέα προς το πέλαγος.

Εδώ μπροστά μας είναι η άλλη πύλη του κάστρου…

Απέναντι προς τη θάλασσα η Παναγία η Ελεούσα. Ο μικρός αυτός ναός φιλοξενεί τις λειτουργίες της Ανάστασης και των Χριστουγέννων. Να και ο Αγ. Νικόλαος του Ψαρά, ενώ απέναντι ήταν ένα ακόμη ραφτάδικο. Το μικρό καφενείο σήμερα, φιλοξενούσε τον ανταποκριτή της Εμπορικής Τράπεζας, ο οποίος και δέχτηκε το βασιλικό ζεύγος Παύλο και Φρειδερίκη ως πρόεδρος του οικισμού, όταν επισκέφθηκαν το νησί. Πίσω ήταν ταβέρνα – ψησταριά.

Το κτίριο με τα γκρι παράθυρα ήταν κατάστημα με πίνακες ζωγραφικής και κεντήματα. Αντίκρυ ήταν το μπακάλικο του Φραγκούλη, «πατέρα του Στ. Φραγκούλη του πρώην Δημάρχου» με πληροφορεί η κυρία Κούλα.

Το κατάστημα ‘‘ΑΘΗΝΑ’’ σήμερα, ήταν ο παραδοσιακός ξυλόφουρνος του Πόλου. Ενώ πίσω το μαγαζί με τα αξεσουάρ ήταν το φαναράδικο του Κανδάρη. Εδώ, τα δίχτυα των ψαράδων ραβόντουσαν από τις γυναίκες της γειτονιάς με το κιλό.

Το κοσμηματοπωλείο Νάτσιου, ήταν παλιό κουρείο, έπειτα χρυσοχοείο, όπου ο ιδιοκτήτης ήταν μαθητής του γέρου χρυσοχόου της Παροικιάς.

Απέναντι από το κατάστημα με τα κεντήματα ήταν το καθαριστήριο της Αφροδίτης Ακάλεστου και από πάνω το ιατρείο του γιατρού Χαϊμαντά, ενώ αντίκρυ το σπίτι του καθηγητή Σκυλάκου έγινε καθαριστήριο και μετά τουριστικό γραφείο. Το σημερινό ‘‘SOHO’’ ήταν κάποτε το δεύτερο κρεοπωλείο της αγοράς.

Το ‘‘LE SAC’’ φιλοξενούσε τα γραφεία της ΔΕΗ, ενώ το ‘‘Chinese shop’’ ήταν το τρίτο εμπορικό, του Βασίλη Φωκιανού και έπειτα του Πόλου. Από πάνω ήταν το αρχοντικό της οικογένειας και σήμερα ανήκει στο Δημήτρη Φωκιανό, δικαστικό. Ο αδερφός του χάθηκε, όταν το σχολείο της Παροικιάς βομβαρδίστηκε το 1944.

Το ‘‘T-shirt shop’’ αποτελούσε το χώρο υποδοχής του ξενοδοχείου ‘‘ΚΑΪΡΟ’’ που σήμερα μετονομάστηκε σε ‘‘ΝΤΙΝΑ’’ από την σημερινή ιδιοκτήτριά του. Θεωρείται ένα από τα ιστορικά ξενοδοχεία της Παροικιάς, ενώ στο ισόγειο υπήρχε μπακάλικο και κατάστημα αναμνηστικών. Απέναντι έχουμε ένα ακόμη κουρείο.

Το σημερινό ‘‘ANGEL’S’’ ήταν το βιβλιοπωλείο του Ροζακαία, το μοναδικό τότε στο νησί.

Μα μόλις φτάσαμε στο τέλος της Παλιάς Αγοράς και τώρα μπροστά μας ξεκινά ο Κάτω Γιαλός: η πόλη δίπλα στη θάλασσα. Η ‘‘FRANCA SCALA’’, εστιατόριο σήμερα, μας πληροφορεί ότι εισερχόμαστε σε έναν άλλον οικισμό, τη βενετσιάνικη γειτονιά και η τρίτη κρήνη του Νικόλαου Μαυρογένη μας υποδέχεται.

Να! το ιερό της Αγ. Τριάδας και της Αγ. Παρασκευής, βρίσκονται δίπλα-δίπλα.

Η πόρτα με την ώχρα ήταν το συμβολαιογραφείο του Κονδαράτου, ενώ στη “FRANCA SCALA” έμενε η πρώτη γυναίκα εργαζόμενη σε ταμείο. Το ισόγειο ήταν κουρείο. Απέναντι στο μπαρ ‘‘Ο ΠΕΙΡΑΤΗΣ’’ ήταν το αρχοντικό του γιατρού Πατέλη και στο ισόγειο το ιατρείο του. Στο σημερινό ξενοδοχείο «Απόλλων» ήταν το παλιό ελαιοτριβείο, όπου τη μυλόπετρα γύρναγε το αγαπημένο μας γαϊδουράκι. Εδώ έβρισκε κάποιος όλα τα ελληνικά μονοπώλια: πετρέλαιο, σπίρτα, αλάτι…

Ο δρόμος στα αριστερά μας οδηγεί στην Δημοτική Βιβλιοθήκη και θα άξιζε να επισκεφθείτε τα αρχεία της, ενώ ευθεία μπροστά μας και αριστερά ήταν τα «Γύφτικα», τα σιδηρουργεία, δηλαδή, της εποχής.

Το πηγάδι στο τέλος του δρόμου μας πληροφορεί ότι ο Ενετικός οικισμός μόλις έμεινε πίσω μας. Εδώ ήταν και η Αγροτολέσχη, όπου διεξάγονταν σεμινάρια του Ερυθρού Σταυρού. Το κατάστημα “CAMOMILLA” ήταν το Ιατρείο – Οίκος Ναυτικών, το οποίο το φρόντιζε ο γιατρός Πατέλης, ενώ στον πρώτο όροφο ήταν η Κοινότητα…

«Η περιπλάνησή μας σε μια άλλη εποχή στην παλιά αγορά της Παροικιάς μόλις έλαβε τέλος.» μου σιγοψιθυρίζει με παράπονο η κυρία Κούλα.

Ήταν μεσημέρι… Ο οικισμός κοιμόταν και εγώ έφερα στο μυαλό μου τη ζωή τότε… Οι δυσκολίες πολλές, αλλά ο ενθουσιασμός για την κάθε νέα μέρα που ξεκινάγε πλημμύριζε με αισιοδοξία τα σοκάκια.

Αν θέλετε να νιώσετε αυτή την αισιοδοξία μην διστάσετε ούτε στιγμή να επισκεφθείτε το Κάστρο και την παλιά αγορά… και εκεί άνθρωποι σαν την κυρία Κούλα θα σας γυρίσουν πίσω στο χωροχρόνο της. Καλή περιπλάνηση!!!